هنر و سخن

گنبد قابوس

قابوس نامه اثر مشهور عنصرالمعالی کیکاووس بن سکندربن وشمگیر ، کتابی است سودمند و خواندنی که آن را در سال 475 هجری در نصیحت به فرزندش گیلانشاه در 44 باب نوشته است . پندها و اندرزهای عنصرالمعالی به این کتاب صمیمیت و صداقت خاصی بخشیده است .از ویژگیهای این کتاب ، زبان ساده و بیان گیرای آمیخته با جاذبه های داستانی و وسعت اطلاعات آن است . متن زیبای زیر از باب ششم قابوس نامه انتخاب شده است .

هنر و سخن

بدان که مردم بی هنر ، مادام بی سود باشد ، چون مغیلان که تن دارد و سایه ندارد ؛ نه خود را سود کند و نه غیر خود را ؛ جهد کن که اگرچه اصیل و گوهری باشی گوهر تن نیز داری که گوهر تن از گوهر اصل بهتر بود ؛ چنان که گفته اند : بزرگی ، خرد و دانش راست نه گوهر و تخمه را ، اگر مردم را با گوهر اصل گوهر هنر نباشد ، صحبت هیچ کس را به کار نیاید و در هر که این دو گوهریابی ، چنگ در وی زن و از دست مگذار که وی همه را به کار آید .

و بدان که از همة هنرها بهترین هنر سخن گفتن است که آفریدگار ما جل جلاله از همة آفریده های خویش آدمی را بهتر آفرید و آدمی فزونی یافت بر دیگر جانوران به ده درجه که در تن اوست : پنج از درون و پنج از بیرون . اما پنج نهانی چون اندیشه و یادگرفتن و نگاه داشتن و تخیل کردن و تمیز و گفتار و پنج ظاهر چون سمع و بصر و شم و لمس و ذوق و از این جمله آن چه دیگر جانوران را هست ، نه بر این جمله است که آدمی راست . پس آدمی بدین سبب کامگار شد بر دیگر جانوران .

و چون این بدانستی ، زفان را به خوبی و هنر آموختن خو کن و جز خوبی گفتن زفان را عادت مکن که زفان تو دایم همان گوید که تو او را بر آن داشته باشی و عادت کنی ، که گفته اند : هر که زفان او خوش تر ، هواخواهان او بیشتر و با همة هنرها جهد کن تا سخن به جایگاه گویی که سخن نه بر جایگاه ، اگرچه خوب باشد زشت نماید ، و از سخن بی فایده دوری گزین که سخن بی سود ، همه زیان باشد و سخن که از او بوی دروغ آید و بوی هنر نیاید ، ناگفته بهتر .